Aks Nedir? Çeşitleri ve Arızaları Nelerdir?

Araçlarımızda direksiyonun hareket mekanizmasının geliş noktası olan aks, aynı zamanda diferansiyelden gelen hareketi tekerleklere iletmektedir. Bu yazımızda aksın çeşitleri, hangi görevde olduğu ve arıza durumlarında neler yapılacağından bahsedeceğiz.

Çok eski zamanlardan beri tasarlanan araç parçalarının bir çoğu hiç bir şekilde değişime uğramamıştır. Sadece çeşitlendirilmesi ve çağa uygunluğu yönünde geliştirilmelere tabi tutulmuştur. Araçlarımızın hareket mekanizmaları nedir diye sorsak mantık olarak direkt motor ünitesi aklımıza gelir. Evet motor araçların hareket düzeneği ortamını ayarlayabilir ancak tek başına öylece çalışması bir şey ifade etmez.

Nasıl ki marş motoru ile ilk elektriksel tepkilerle başlangıcı yapılıyorsa, aynı şekilde hareketin sağlanması için de belli parçalara gücün gönderilmesi gerekiyor. İşte direksiyon hareketi başta olmak üzere bağlantılı olan sistemin döndürme hareketini sağlayan parça “Aks” tır. Bahsettiğimiz parça duruş biçimi yönünden sadece bir “çubuk” olarak gözükse de üstlendiği rol, aracın gidiş anahtarlarından biridir. Aks araç tiplerine göre farkındalık gösterir.

Motorun aktif durumu geçiş yapmasından itibaren şanzıman dahil tüm aktarım organları da aynı şekilde sisteme bağlı olarak gelecek emirleri beklemektedir. Yani motordan vites kutusuna aktarılan hareket diferansiyele, oradan akslara ve son olarak tekerleklere iletilmektedir.

Aks Nedir?



Giriş kısmında sizlere aslında aksın yaptığı iş hakkında ufak açıklamalarda bulunduk. Şimdi ise bu parçanın hangi görevde bulunduğundan bahsederek devam edeceğiz. Aks, çubuk şeklinde bir parçadır. Bu parça, tekerleğe sabit duran ve belli merkez deliğinin içinde konumlandırılmıştır. Genel olarak hareket aktarımları tüm araçlarda bu parça ile oluşur. Ön kısımdan gelen emirle birlikte devreye giren vites kutusu oluşan torku şafta iletir. Oluşan hareket enerjisi de diferansiyel dişlileri ile bağlantılı olan akslara aktarılır. Çubuk şeklindeki bu hareket ekipman üyesi, sağ ve sol tekerlekler olmak üzere iki taraflıdır.

Ve tekerlek bağlantılarına kadar, ortak çalıştığı parçalar vardır. Aksın yardımcı ekipmanının bir kısmı sabit iken bir kısmı da hareketlidir. Hareketli ve sabit tutulmasının nedeni; tekerlek hareketlerine göre olmasındandır. Aşağı ve yukarı hareket edebildiği gibi, içe ve dışa hareket eden eklemlere de sahiptir. Askların içte kalan kısımlarına frezeler eklenmiştir. Hareket sağlama işini aks dişlilerinin içine geçen frezeler sağlamaktadır.

Peki, bu akslar tekerleklerden çıkmayacak şekilde nasıl sabitlenir? Akslar kesinlikle tesadüfi bir şekilde tekerleklere bağlı değildir. İki parça arasındaki bağlantı flanş (iki tesisat elemanını bir tutan parça) ile olmaktadır. Kama parçasıyla beraber tekerlek ve göbekli kampana ask koniğine oturur. Son olarak da tespit somunu ile bağlantının son noktası yapılmış olur.

Aks Çeşitleri Nelerdir?



Akslar araç sınıflarına göre farklılık gösterir. Yapılış biçimlerine göre basit yapılı da olabiliyorlar. Mesela otomobillerin aks sistemi yüksek oranda yük taşımalı olmazken, kamyonet cinsi araçlarda araç yükü de bu kısma verilir. Şimdi sizlere üç kısımda, çeşitlerinden bahsedelim.

Yarım Serbest Aks Nedir?

Yarım serbest aks tipi otomobillerin bazılarında; kamyonet ve 4×4 araçların arka akslarında kullanılmaktadır. Eğer aracınızda yarım serbest aks varsa, uç kısımdaki rulman yataklarının olduğu kısmında araç yükü çekilir. İkinci bir etapta yine tekerleklere dönüş hareketi verir. Araçlarda en sık kullanılan aks tipidir. Çünkü diğer seçenekler olan ¾ çeyrek serbest aks mili ve tam serbest yüzücü ask miline göre maliyeti ucuzdur.

Tam Serbest Yüzücü Aks Mili Nedir?

Bu diğerlerinden farklıdır. Çünkü tam serbest aks yük kısmıyla bir alakası yoktur. Sadece difiransiyelden aldığı dönüş hareketini tekerleklere iletmekle görevlidir. Bu çeşitte yük, muhafaza ve tekerlek göbeği tarafından halledilmektedir. Tam serbest yüzücü aks mili zarar görse (kırılsa) dahi tekerlek yerinde kalır.

Üç Çeyrek Serbest Aks Mili Nedir?

Bu aks tipini tam orta olarak düşünebiliriz. Uç kısmı koniktir. Araç yükü üç çeyrek tipinde, aks muhafazası tarafından taşınmaktadır. Aks mili tekerleğe civatalıdır.

Aks Arızaları Nelerdir?



Aksta çıkabilecek arızaların genel anlamda tehlikeli olduğunun bilinmesi ve o kısma daha çok kulak verilmesi gerekiyor. Genel ve en sık görülen arızalarından birisi rulman bozulmasıdır. Dışarıdan gelen darbe sonucunda eğer ki rulman zarar görmüşse tekerlekten gelen normalin dışında sesler duyarsanız. Sesleri de uğultu şeklindedir. Asklar aşırı yük altında da arızalanır. Yani normalinden daha fazla yükü araçlara yüklediğimizde ve uzun süreli aşırı çalıştırılmasından kaynaklı bozulabiliyor.

Sürüş esnasında tekerlekleri çevirdiğimiz yönde aks hizasına veya o kısma gelebilecek kaya, odun vb. cisimlere çarpmaktan kaçınmalıyız. Böyle bir senaryoda aks kırılabilir. Yani büyük darbeler de aksın zarar görmesi olası bir durumdur. Aks kafası da sık bozulan parçadır. Bozulmasının yanında sizleri en tehlikeli durumlara düşürecek parçanın da bu olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü aks kafasının bir şekilde bozulması durumunda; direksiyon hakimiyetinde kısıtlamalar yaşatabilir.

En basit direksiyon titremesinden anlayabilirsiniz. Titreyen bir direksiyon da hareket zorluğu yaşatarak kazaya sebebiyet verebilir. Aks kafasının kırılma durumlarında neler meydana gelir? Kırıldığını düşünürsek burada işler biraz daha zordur. Çünkü kırılan aks başı kaza riskini %90 oranlarına çıkartıyor. Birçok sebebten dolayı aks ve onu oluşturan parçalar da zarar durumundan ötürü boşluklar oluşur.

Farketmeme durumunda en ufak yük ve hareket de aksın ikiye bölünmesine neden olacaktır. Anlattığımız kısma kadar olan arızalar sizlere önceden belirtiler vererek oluşmaktadır. Yine aks parçalarından biri olan porya bilyası dediğimiz parça da normal seyir esnasında birdenbire arızalanabilen bir parçadır. Porya içerisine entegreli rulman iki metal plaka arasında küçük bilyelerden oluşur.

Şayet parça bozulmuşsa yine ses verecektir. Ancak diğer arızalardaki gibi belli mesafe sizi idare etmeyebilir. Nedeni ise sesle beraber tekerlek dönme hareketi kısıtlanır. Porya bilyası rulmanının durması demektir. Kısaca tekerleğin dönmeyeceği anlamına gelir. Gözümüzün önüne giderken kilitlenen bir tekerleği getirirsek kötü sonlu senaryoları hayal etmek zor olmayacaktır.

Aks Bozulduğunda veya Kırıldığında Maliyetleri Nedir?



Aksı bir bütün olarak düşünsek de, onu oluşturan parçalar ayrı ayrı ele alınmaktadır. Sağ ve sol tekerleklere ayrı aks parçaları verilmesinden dolayı oluşacak değişimlerde tek kısım ele alınır. Yani hangi taraf aksı değişmesi gerekiyorsa! Maliyet kısmı her marka modeline göre değişmektedir. Arazi aracı, normal yol otomobili ve ağır yük taşıyan araçların aks parça fiyatları ayrıdır. Mesela Toyota Avensis aracın sağ veya sol komple aks setini aldığınızda ortalama 350 TL ile 500 TL arasında orijinal parça fiyatı çıkmaktadır.

Renault Clio gibi B Segment aracın ise 150 TL ile 200 TL arasındadır. Aksların tamir olanağı olmadığı için komple değişim yapılır. Ancak kırılma durumu olmayan durumlarda arızanın olduğu parçayı ayrı alıp taktırabiliyorsunuz. Mesela körük kısmın yırtıldığını düşünürsek maliyeti sizlere fazla olmayacaktır. Rulman veya komple aks kafası değişimlerinde ise tam tersi bir fatura çıkacaktır.

Araçlar için oldukça önem arz eden aks parçasından sizlere detaylıca bahsettik. Yük ve hareket sağlayıcı bu parçanın özellikle önemini vurgulamaya çalıştık. Kolay kolay arıza yapmayan ancak bozulduğunda maliyetinden çok hayati risk taşıdığını sizlere aktardık. Off road sporu için hazırlanan aksın bütünü daha sağlam olmasına rağmen yine de gelecek büyük darbelerde kırılması söz konusudur. Hele ki off road için hazırlanmış bir aracın aksı daha sağlam versiyonu olurken, aynı oranda maliyeti de 3 veya 4 katına çıkabiliyor.

Aks arızaları nelerdir? kısmında anlattığımız önceden uyarı veren ses ve titreme gibi reaksiyonları es geçmemenizi öneriyoruz. Ayrıca çok yönlü darbe almış çatlak veya kırık aks kesinlikle tamir edilemez. Kesinlikle yenisi ile değiştirmek zorundasınız. Sizlere bir tavsiye daha verecek olursak; tekerlek kısmından veya alt kısımdan aldığınız darbeden sonra olanağınız varsa aracınızı kıpırdatmayınız. Ya da belli süre kenarda bekleyerek körüğün olduğu kısımlardan yağ sızıntısı var mı kontrol ediniz.




Kaynak: https://bilgihanem.com

 

Çok güzel ve açıklayıcı olmuş . Yalnız aks lalesi tamir oluyor uzun vadede de sorunsuz gidiyor.

 

Teşekkürler bilgi için.

 

Rica ederim

 

Faydalı olduysa ne mutlu bana